Phương Pháp Nghiên Cứu Khoa Học

Nghiên cứu khoa học (NCKH) là một hoạt động then chốt hàng đầu trong những ngành khoa học. Kết quả từ NCKH là những phát hiện mới về kiến thức, về bản chất sự vật, phát triển nhận thức khoa học về thế giới, sáng tạo phương pháp và phương tiện kỹ thuật mới có giá trị cao. Về mặt lý thuyết, NCKH là một quá trình nhận thức chân lý khoa học, một quá trình lao động trí tuệ phức tạp, gian khổ nhưng đầy hứng thú, đầy hứa hẹn những kỳ vọng lớn lao trong việc nghiên cứu “những điểm trắng” của khoa học. Người làm khoa học đòi hỏi phải có kiến thức và có phương pháp nghiên cứu. Tài liệu phương pháp NCKH là nền tảng để trang bị cho người làm khoa học tiếp cận NCKH. Lợi ích của hoạt động NCKH là điều không ai có thể nghi ngờ, nhưng những lợi ích ấy chỉ có thể đạt được trong một môi trường nghiên cứu lành mạnh, một môi trường bảo đảm cho quá trình tìm kiếm tri thức được thực hiện với mức độ khả tín cao nhất và phản ánh những giá trị nền tảng của xã hội mà mọi tổ chức, cá nhân đều có trách nhiệm gìn giữ. Trong bối cảnh các nước đang phát triển như Việt Nam, nhu cầu tăng trưởng nhanh trong NCKH phải gắn với việc xây dựng nền tảng văn hóa học thuật vững mạnh; thiếu những nền tảng đó thì những thành tựu đạt được chỉ là những lâu đài xây trên cát. Trên thực tế, đã có nhiều công trình nghiên cứu về phương pháp NCKH, phương pháp luận NCKH Những công trình nghiên cứu này được trình bày một cách logic, đầy đủ, đã có thể giúp người đọc hiểu và vận dụng NCKH vào thực tiễn. Với các công trình nghiên cứu có được, các tác giả Việt Nam đã cho thấy được mục đích, yêu cầu, nội dung và đã đạt được nhiều kết quả trong NCKH. Tuy nhiên, cách trình bày của những công trình nghiên cứu này (kể cả các giáo trình để phục vụ cho công tác giảng dạy học phần NCKH) còn nặng về lý thuyết và mang tính "phương pháp luận" nhiều hơn dẫn đến bất cập cho người nghiên cứu như: Thực hiện chiếu lệ, sao chép máy móc; một số người chưa nắm vững phương pháp nghiên cứu, lúng túng khi vận dụng các phương pháp nghiên cứu vào thực tiễn; hình thức và biện pháp cùng một số quy định chưa xác thự đã không khích lệ, thúc đẩy họ hứng thú, dồn hết công sức để thực hiện công tác NCKH. Mặt khác, loại hình NCKH cho người học thường kém phong phú, tính đa dạng lại chưa hệ lụy là người học sau khi ra trường, thiếu sự vận dụng tri thức và các kỹ năng nghiên cứu khoa học cần thiết vào thực tiễn; các kỹ năng NCKH được đào tạo mai một dần. Do vậy, cuốn “Phương pháp nghiên cứu khoa học” được biên soạn theo tinh thần định hướng phát triển khoa học và công nghệ trong thời kỳ công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước; dựa trên cơ sở chương trình của Bộ Giáo dục và Đào tạo để đáp ứng nhu cầu nghiên cứu của các nghiên cứu viên, các tổ chức; nhằm cụ thể hoá các bước thực hiện, khắc phục những bất cập nêu trê với mong muốn đáp ứng nhu cầu NCKH mang tính cấp bách của xã hội hiện tại. Sách gồm 7 chương, cung cấp những thông tin, những kiến thức cơ bản, trình tự các bước, phương pháp thu thập tài liệu trong NCKH, những kỹ thuật cần thiết để tiếp cận phương pháp thí nghiệm và cách trình bày các kết quả NCKH, như: Giới thiệu chung về nghiên cứu khoa học (chương I); Đề tài nghiên cứu khoa học (chương II); Các phương pháp nghiên cứu khoa học (chương III); Thu thập tài liệu và phương pháp thu thập tài liệu phục vụ nghiên cứu khoa học (chương IV); Trình tự nghiên cứu khoa học (chương V); Viết và thể hiện công trình nghiên cứu khoa học (chương VI); Áp dụng xây dựng đề cương nghiên cứu cho luận văn thạc sĩ, luận án tiến sĩ (chương VII). Hy vọng sách chuyên khảo này phục vụ nghiên cứu trong hoạt động xây dựng là nguồn tra cứu bổ ích cho những độc giả bắt đầu hoặc đang làm công tác nghiên cứu khoa học trong các tổ chức, các cộng tác viên khoa học trẻ, nghiên cứu sinh, học viên cao học, sinh viên; trang bị những kiến thức cần thiết và những thông tin thiết thực cho người đọc trong hoạt động xây dựng. Rất mong tài liệu này là người bạn đồng hành tin cậy, giúp người nghiên cứu có được hành trang cần thiết trong công tác NCKH của mình. Trang Lời mở đầu 3 Chương I. Giới thiệu chung về nghiên cứu khoa học 1.1. Khoa học 5 1.1.1. Khái niệm, đặc điểm và tiêu chí nhận biết khoa học 5 1.1.2. Sự phát triển của khoa học 10 1.1.3. Phân biệt khoa học, kỹ thuật, công nghệ 12 1.1.4. Phân loại khoa học 15 1.2. Phương pháp khoa học 20 1.2.1. Khái niệm liên quan đến phương pháp khoa học 20 1.2.2. Các phương pháp khoa học 30 1.2.3. Cơ sở khoa học 31 1.3. Nghiên cứu khoa học 31 1.3.1. Khái niệm và các hình thức nghiên cứu khoa học 31 1.3.2. Vấn đề nghiên cứu khoa học 37 1.3.3. Chức năng của nghiên cứu khoa học 41 1.3.4. Mục đích, mục tiêu, loại hình nghiên cứu khoa học 43 Chương II. Đề tài nghiên cứu khoa học 2.1. Tổng quan đề tài nghiên cứu khoa học 55 2.1.1. Khái niệm đề tài nghiên cứu khoa học 55 2.1.2. Tính chất của đề tài nghiên cứu khoa học 58 2.1.3. Phân loại đề tài nghiên cứu khoa học 58 2.1.4. Chọn đề tài nghiên cứu khoa học 59 2.1.5. Xác định đề tài nghiên cứu và đặt tên đề tài nghiên cứu khoa học 61 2.1.6. Xây dựng cơ sở lý luận của đề tài nghiên cứu khoa học 65 2.1.7. Xây dựng và xử lý các khái niệm 69 2.1.8. Một số vấn đề cụ thể trong việc xác định đề tài nghiên cứu khoa học 72 2.2. Nhiệm vụ của đề tài nghiên cứu khoa học 75 2.3. Khách thể, đối tượng, phạm vi và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài 76 2.3.1. Khách thể nghiên cứu 76 2.3.2. Đối tượng nghiên cứu 77 2.3.3. Đối tượng khảo sát 78 2.3.4. Phạm vi và nhiệm vụ nghiên cứu 79 2.4. Mục tiêu, mục đích nghiên cứu của đề tài 80 2.4.1. Khái niệm mục tiêu và mục đích nghiên cứu 80 2.4.2. Xây dựng cây mục tiêu 81 2.5. Giả thuyết khoa học của đề tài 82 2.5.1. Khái niệm liên quan đến giả thuyết khoa học 82 2.5.2. Phân loại giả thuyết khoa học của đề tài 92 2.5.3. Kiểm chứng giả thuyết khoa học trong đề tài 95 Chương III. Các phương pháp nghiên cứu khoa học 3.1. Tổng quan về phương pháp nghiên cứu khoa học 99 3.1.1. Khái niệm phương pháp và phương pháp luận nghiên cứu khoa học 99 3.1.2. Đặc trưng cơ bản và đặc điểm của phương pháp nghiên cứu khoa học 106 3.1.3. Phân loại phương pháp nghiên cứu khoa học 109 3.2. Các phương pháp cơ bản khi nghiên cứu khoa học 112 3.2.1. Các phương pháp nghiên cứu lý thuyết 112 3.2.2. Các phương pháp nghiên cứu thực tiễn 123 3.2.3. Các phương pháp toán học trong nghiên cứu khoa học 146 3.2.4. Các phương pháp dự báo khoa học 147 Chương IV. Thu thập tài liệu và phương pháp thu thập tài liệu phục vụ nghiên cứu khoa học 4.1. Thu thập tài liệu phục vụ nghiên cứu khoa học 151 4.1.1. Khái niệm về tài liệu, dữ liệu và số liệu 151 4.1.2. Mục đích thu thập tài liệu 158 4.1.3. Phân loại tài liệu nghiên cứu 159 4.1.4. Nguồn và phương pháp thu thập tài liệu 160 4.2. Phương pháp thu thập số liệu từ tham khảo tài liệu 161 4.2.1. Các phương pháp cơ bản & các bước thu thập dữ liệu sơ cấp 161 4.2.2. Các phương pháp cụ thể thu thập dữ liệu sơ cấp 162 4.3. Phương pháp thu thập số liệu từ thực nghiệm 173 4.3.1. Khái niệm 173 4.3.2. Định nghĩa các loại biến trong thí nghiệm 175 4.3.3. Xác định các biến trong thí nghiệm 176 4.3.4. Bố trí thí nghiệm để thu thập số liệu nghiên cứu 176 4.4. Phương pháp phi thực nghiệm 182 4.4.1. Khái niệm 182 4.4.2. Phương pháp thu thập số liệu 183 4.4.3. Một số biện pháp để kích thích người trả lời phỏng vấn 193 Chương V. Trình tự nghiên cứu khoa học 5.1. Logic của nghiên cứu khoa học 196 5.1.1. Khái niệm logic của nghiên cứu khoa học 196 5.1.2. Trình tự logic của nghiên cứu khoa học 197 5.1.3. Cơ sở phương pháp luận thiết kế và thực hiện nghiên cứu khoa học 199 5.2. Xây dựng đề cương nghiên cứu khoa học 203 5.2.1. Lý do chọn đề tài 203 5.2.2. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 204 5.2.3. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu 205 5.2.4. Mục tiêu, nhiệm vụ và phương pháp nghiên cứu 205 5.2.5. Giả thuyết khoa học và tính mới của công trình nghiên cứu 206 5.2.6. Dàn ý nội dung của công trình nghiên cứu 206 5.2.7. Kế hoạch tiến độ thực hiện đề tài 207 5.2.8. Lập kế hoạch nhân lực và dự toán kinh phí nghiên cứu 208 5.2.9. Ví dụ một đề cương nghiên cứu khoa học 209 5.3. Lập kế hoạch nghiên cứu khoa học 211 5.3.1. Giai đoạn chuẩn bị 211 5.3.2. Giai đoạn triển khai nghiên cứu 212 5.3.3. Giai đoạn xác định kết cấu công trình nghiên cứu 213 5.3.4. Giai đoạn viết công trình nghiên cứu 213 5.3.5. Giai đoạn bảo vệ công trình nghiên cứu 231 5.4. Thu thập và xử lý thông tin trong nghiên cứu khoa học 213 5.4.1. Thu thập thông tin 213 5.4.2. Xử lý thông tin 218 5.5. Viết báo cáo tổng kết đề tài nghiên cứu khoa học 219 5.6. Báo cáo, nghiệm thu đề tài 220 5.6.1. Báo cáo công trình nghiên cứu 220 5.6.2. Nghiệm thu đề tài 222 5.7. Đánh giá kết quả nghiên cứu khoa học 223 5.7.1. Chỉ tiêu đánh giá kết quả nghiên cứu khoa học 223 5.7.2. Phương pháp đánh giá kết quả nghiên cứu khoa học 524 5.7.3. Nhận xét phản biện khoa học 226 5.8. Công bố kết quả nghiên cứu khoa học 227 Chương VI. Viết và thực hiện công trình nghiên cứu khoa học 6.1. Viết tài liệu khoa học 229 6.1.1. Bài báo, báo cáo, thông báo, tổng luận, tác phẩm, kỷ yếu, chuyên khảo khoa học 229 6.1.2. Sách giáo trình/Tài liệu giảng dạy 234 6.1.3. Báo cáo kết quả nghiên cứu 234 6.1.4. Luận văn khoa học 234 6.2. Viết báo cáo kết quả nghiên cứu khoa học 235 6.2.1. Nội dung báo cáo 235 6.2.2. Hình thức và bố cục báo cáo 236 6.3. Viết luận văn khoa học 242 6.3.1. Khái niệm luận văn khoa học 242 6.3.2. Các loại luận văn khoa học 242 6.3.3. Trình tự chuẩn bị luận văn khoa học 244 6.3.4. Thể hiện luận văn khoa học 246 6.4. Cách trình bày kết quả số liệu nghiên cứu khoa học 248 6.4.1. Trình bày dạng văn viết 249 6.4.2. Trình bày bảng 249 6.4.3. Trình bày hình 253 Chương VII. Áp dụng xây dựng đề cương nghiên cứu cho luận văn thạc sĩ và luận án tiến sĩ 7.1. Tổng quan về luận văn thạc sĩ và luận án tiến sĩ 263 7.1.1. Khái niệm về luận văn, luận án 263 7.1.2. Luận văn thạc sĩ và luận án tiến sĩ 264 7.2. Định hướng nghiên cứu và các vấn đề nghiên cứu 276 7.2.1. Định hướng nghiên cứu 276 7.2.2. Xác định các vấn đề nghiên cứu 277 7.3. Tổng quan đối tượng nghiên cứu và xây dựng đề cương nghiên cứu 283 7.3.1. Tổng quan về đối tượng và các vấn đề nghiên cứu 283 7.3.2. Xác định đối tượng nghiên cứu 295 7.3.3. Xây dựng đề cương nghiên cứu 295 7.4. Xây dựng cơ sở khoa học để giải quyết vấn đề nghiên cứu 303 7.4.1. Phương pháp tìm tài liệu khoa học phục vụ vấn đề nghiên cứu 303 7.4.2. Thu thập tài liệu thực tế phục vụ vấn đề nghiên cứu 305 7.4.3. Nghiên cứu lý luận, thực tiễn và kinh nghiệm liên quan đến vấn đề nghiên cứu 307 7.5. Xác định hướng giải quyết vấn đề nghiên cứu 308 7.5.1. Xác định tên chính thức của vấn đề nghiên cứu 308 7.5.2. Cách triển khai vấn đề nghiên cứu đúng tiến độ và chất lượng 310 7.6. Kết luận kết quả nghiên cứu, kiến/khuyến nghị 311 7.6.1. Kết luận kết quả nghiên cứu 312 7.6.2. Khuyến nghị/Kiến nghị 312 Phần phụ lục Phụ lục 1. Hướng dẫn viết và trình bày luận án tiến sĩ 315 Phụ lục 2. Hướng dẫn xếp danh mục tài liệu tham khảo 332 Phụ lục 3. Lựa chọn đề tài nghiên cứu và lựa chọn người hướng dẫn khoa học 338 Phụ lục 4. Quy chuẩn cụm từ viết tắt, chữ viết hoa, định dạng ngày tháng, định dạng con số 343 Phụ lục 5. Thuật lại ý tưởng của người khác bằng lời của người nghiên cứu 345 Phụ lục 6. Viết tóm tắt 347 Phụ lục 7. Cách viết và văn phong viết đề cương nghiên cứu 350 Phụ lục 8. Chuẩn mực, quyền tác giả và đạo đức nghiên cứu khoa học 353 Tài liệu tham khảo 380 Giá sản phẩm trên Tiki đã bao gồm thuế theo luật hiện hành. Bên cạnh đó, tuỳ vào loại sản phẩm, hình thức và địa chỉ giao hàng mà có thể phát sinh thêm chi phí khác như phí vận chuyển, phụ phí hàng cồng kềnh, thuế nhập khẩu (đối với đơn hàng giao từ nước ngoài có giá trị trên 1 triệu đồng).....